Bir önceki postumda meditasyondan bahsedeceğimi söylemiştim. Son aylarda farklı meditasyon teknikleri ve bunların ruh ve bedende yaptıkları değişiklikleri anlamaya çalışıyorum. Benim için uyguladığım bir tekniğin bilimsel dayanağı yani bende nasıl fizyolojik, duygusal, davranışsal bir değişim yaptığını anlamak önemli galiba, sürekli bunları araştırıyorum. Herhalde yaptığım koçluk mesleği ile beraber bir bilimdalından, Genetik, mezun olmamın bir hediyesi bana bu, ya da bu bir lanet mi bilemedim 🙂
Evet son zamanlarda Nefes Meditasyonu üzerine hem okuyorum hem pratik yapıyorum. Bu yolculukta farkettiklerimi de diğer yazılarım gibi sizlerle paylaşmak hoşuma gidiyor. Bu yazımda yazdıklarım biraz teknik gelebilir ancak Stres altında kendi davranışlarımızı anlamak ve yönetmek için bilmemiz gereken önemli yöntem ve bilgileri içerdiği için özellikle yazmak istedim. Bir psikolog değilim, burada yazdıklarım okuduklarımın, araştırmalarımın, yapmakta olduğum egzersizlerin bir yansımasıdır.
Nefes neden bu kadar önemli? Basit de olsa derin ve düzenli yapılan nefes egzersizleri neden bizi sakinleştiriyor ve stresimizi ciddi anlamda azaltıyor? gibi soruların cevabını arayarak girdim bu nefes konusunun içine.
Daha önce çok değer verdiğim bir eğitmen arkadaşımdan, eğitim ve workshoplarda yaptığımız duygu ve deneyim yoğun uygulamalardan hemen sonra katılımcılara derin 3-4 nefes aldırıyorduk. Bu uygulamanın fizyolojik ve ruhsal olarak insanda nasıl etkileri olabileceğini hep merak etmiştim ama sebeplerini bilmeden de otomatik olarak da uyguluyordum. Zeynep Aksoy’un Advayta Yoga Eğitmenlik Programı’ndaki mindfulness farkındalık ve nefes meditasyonu derslerinde öğrendiklerim de merakımı oldukça arttırdı.
Evet. Nedir bu nefesin, insan üzerindeki iyileştirici gücü? Bu gerçekten de böyle.Nefesi her an alıp verdiğimiz için farkında olmadığımız bir olgu. Öylesine “alıp verdiğimiz” birşey gibi sanki.
Hakikat hiç de öyle değilmiş. Nefesin var olduğunu ve önemini ya merak edip farkına varıp anlamakla mümkün ki benim için yeni başladı bu, ya da nefes alış verişimiz ile ilgili bir bariyer, aksaklık olduğunda nefesin ne kadar da önemli olduğunu anlayarak mümkün galiba.
Nefes aslında beyinle neden arasında bir köprü. Daha basit anlatabilmek için nefesimizin kesildiği ya da nefes ile ilgili doğru gitmeyen en ufak birşey olduğunda buna nasıl tepki verdiğimiz açısından ele alacak olursam; böyle bir durumu beynimiz gerekli aksiyonları alabilmesi için, acil ve çok hızlı bir şekilde bilmesi gerekmektedir. Mesela boğazımıza takılan bir yiyeceğin nefes alış verişimizi yavaşlatacağı veya durma noktasına getirebileceği bir durumda, beynimizin gerekli aksiyonları alarak solunum sisteminin tekrar normal şekilde çalışmasını sağlamak için 3 bilemedin maksimum 4 dakika zamanı vardır. Bu çok kısa bir süre ve hayati fonksiyonları yöneten beynimizin bizi hayatta tutabilmesi için çok önemli.
Yani solunum sistemimizden beynimize gelen mesajların, 🧠 beyin için önceliği ve önemi en üst seviyede ve bu mesajların aksiyonları acilen yerine getirilmelidir. Bu nedenle, solunum sisteminden merkezi sinir sistemine yani beynimize gelen mesajların, beynin çalışması, nasıl hissettiğimiz, nasıl düşündüğümüz, olayları ve nelerin olup bittiğini yorumlamamız, algılamamız, aldığımız kararlar ve deneyimlediğimiz herşeye duygusal ve fiziksel olarak nasıl cevap verdiğimizin üzerinde çok güçlü etkileri var.
Vücudumuzdaki otomatik olarak gerçekleşen yaşamsal fonksiyonların tamamının içerisinde sadece birisi kendi isteğimiz ile kontrol edilebilir – Solunum – yani nefes alış verişimiz.
İstemli olarak solunumumuzun hızını, derinliğini ve biçimini değiştirerek solunum sistemimizden beynimize gönderilen mesajları değiştirebiliriz. Benim en çok ilgimi çeken de bu oldu.
Yani, belirli nefes teknikleri ile, beynimizin anlayacağı vücut dilini kullanarak, yani nefes alış veriş paternimizi değiştirerek beynimize spesifik mesajlar gönderip bunlara cevap vermesini sağlayabiliriz.
Solunum sisteminden gelen mesajların beynin düşünme, duygu ve davranış merkezleri üzerinde hızlı ve çok güçlü etkileri var. Mesela kaygılı, gergin ve huzursuz hissettiğimiz bir durumda birkaç dakika yapacağımız “uyumlu nefes” – “coherent breathing” tekniği endişeli olan zihnimizi sakinleştirerek bizi tepkisel değil de daha rasyonel bir karar almaya teşvik edebilir.
Stresi ve travmayı hepimiz tanıyoruzdur eminim. Stres, değişim yaşadığımız her an bizimle. Az stres iyidir, bizi diri tutar, öğrenmemizi gelişmemizi sağlar ama kaldırabileceğimizden fazlası kesinlikle zarar. Zihin, beden ve ruhsal sağlığımızın birbiri ile olan ilişkisini hepimiz okuyoruz anlıyoruz sanırım. “Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur” Ata sözümüz bunun en yalın ifadesi ama çok şey anlatıyor.
Beynimiz tüm yaşamsal fonksiyonlarımızı yönetiyor, beynin tüm vücudumuz ile iletişimini sağlayan otonom sinir sistemi ile ilgili daha önceden 2 başlık altında toplanıyordu: Sempatik ve Parasempatik Sinir Sistemi. Stephen Purges’ın Polyvagal Teorisi yaklaşımı bildiğimiz bu yapının üzerine üçüncü bir yapı olan Sosyal Sinir Sistemi’nin varlığından bahsediyor. Sempatik sinir sistemi bizim korku, öfke, dehşet, heyecan ve şiddetli ağrı gibi stres yaratan durumlara uyumlu tepkiler vermemizi sağlar. Savaş, kaç gibi stratejileri kullanarak stres durumlarında tüm kaynaklarımızı bu davranışlara yönlendirir. Ancak buradaki önemli tetikleyici Stres‘tir. Enerji kullanımı maksimum seviyededir ve sürekli bu modda kalmak, yani sempatik sinir sisteminin otomatik olarak uyarılması yıpratıcıdır. Salgılanan hormon bildiğimiz adrenalindir ve kendimizi sakinleştirmezsek gereksiz fazla miktarı zarar verir. Bu sisteme tabii çok ihtiyacımız var ama ne zaman gerçek tehlikede olduğumuzda, gerçekten korkmamız gerektiğinde, çok şiddetli ağrı çektiğimizde ANCAK günümüzde bizler, yani insanlar, gerçekçi olmayan korkular, endişeler, yüksek stres seviyeleri ile yaşıyoruz ve EMİN OLUN Sempatik Sinir Sisteminiz sürekli aktif olabilir. Bu çok yıpratıcı değil mi sizce? Güvensiz hissettiğimiz her ortamda Sempatik Sinir Sistemi aktifleşir ve çevreden gelecek tehlike sinyallerini arar durur. Sürekli tetikteyizdir ve otomatik davranışlarımız devrededir. Gerçekçi olmayan bir senaryoda da devreye girer, gereksiz yere. İşte müdürüne, arkadaşına, ona buna şuna karşı sürekli agresif, atılgan, saldırgan, veya çekinik, durgun, isteksiz davrandığınız, davrananları gözlemlediğiniz olmuyor mu hiç? Birisi sert bir mail yazar, okuruz, sinirleniriz öfkeleniriz, Sempatik Sinir sisteminin kontrolüne gireriz ve bu durumda yazılacak cevap maili de tahmin edeceğiniz gibi saldırgan, defansif, gergin olacaktır.
Parasempatik sinir sistemi diğerinin tam tersine hareketlerimizi yavaşlatıyor. “Rest and digest” yani dinlenme ve gevşeme moduna giriyoruz. Sakinleşiriz, enerji harcamanın tam tersine korunması önemlidir. Güvenli ortamdayızdır. Sevdiklerimizin yanındayızdır. Sevdiğimiz, arkamızda olan müdürümüz, o zorlu sunumda yanımızdadır, bir sorun olursa biliriz ki bize destek olacaktır. Tehlike ve stres olacak herhangi bir şey yoktur veya biz bu şekilde hissediyoruzdur. Parasempatik sinir sistemi devredeyken, rasyonel kararlar alabiliriz, mutlu hissederiz, davranışlarımızın farkındayızdır, kendimizdeyizdir, gözlemciyizdir, duygularımızın da farkındayızdır (çünkü limbik sistem devrededir)
Polyvagal teorinin ortaya çıkarttığı Sosyal Sinir Sistemi ise güvenlik hissi yaratmada ve sağlıklı komut belirlemede etkilidir. Sosyal sinir sistemi; seslendirme, işitme, göz teması ve yüz ifadesi gibi tetikleyicilerden beslenir ve sempatik sinir sistemini kontrol altında tutabilme becerisi sağlar.
Burada devreye vagus siniri giriyor. Yani Sosyal Sinir Sistemimiz, vagus siniri aktivasyonumuz ne kadar güçlü ise gerçekçi olmayan korku anlarında strese girdiğimizde sempatik sinir sistemi aktivasyonunu durdurabiliriz, yani kontrolsüz davranışlar sergilemeden, serin kanlı bir şekilde makul kararlar almamızı sağlıyor sağlıklı bir vagus siniri.
Vagus; dorsal (arka) ve ventral (ön) olmak üzere 2’ye ayrılıyor. Dorsal Vagus kol, sürüngen beynimiz de dediğimiz sempatik sinir sisteminden sorumluyken ventral kol, sosyal sinir sistemini oluşturuyor ve sempatik sinir sistemini gereksiz durumlarda devreye girmesini frenliyor.
Sempatik sinir sistemi aktive olduğunda sergilenen kaygı, korku, öfke, aşırı uyarılmışlık gibi hallerden bizi kurtarıp; durumumuzu soğukkanlı bir şekilde analiz etmemizi, mantıklı kararlar alarak aksiyona geçmemizi sağlayan, işte bu ventral vagus.
Bu sayede olaylar karşısında savaş, kaç ve don dışında da sinir sistemimizin vereceği sağlıklı bir yanıt mekanizması devreye giriyor. Özetle sağlıklı bir Vagus Siniri demek Dengeli bir insan olmak demek.
Peki dengeli davranmak için ne olması gerekir? Bunun için ventral vagus’un uyanık ve aktif tutulması gerekiyor. Konumu itibariyle diyafram kası ile yakın ilişkide olan vagal tonu düzenlemenin en iyi yolu nefes pratikleri. Bunun yanı sıra farklı meditasyon çalışmaları, yoga, kahkaha atmak, bağırsak sağlığını korumak, mırıldanmak/şarkı söylemek de vagus sinirinin aktivasyonunu güçlendiriyor.
Sinir sisteminin düzenli işleyişindeki bir bozulma olarak özetlenen travmaların süregelen etkilerini hafifletmenin, sinir sistemimizi regüle etmenin ve dolaşım, sindirim bozukluğu gibi pek çok rahatsızlıktan korunmanın yolu vagus sinirinden geçiyor.
Artık hedef dengeli olmak. Vagus sinirini güçlendirmek, Parasempatik ve Sempatik sistemlerimizin mesajlarını iyi anlamak, faydalarını gerektiği şekilde kullanmak. Sempatik sinir sistemimiz olmasaydı, ne bileyim, bir timsaha, bir kaplana yem olur giderdik herhalde :):) Gerçek tehlike anında bizi kurtaran sempatik sinir sistemimiz. Ama gerektiği zamanlarda aktif olsun, gereksiz yere strese girmeyelim bunun için de Vagus Sinirimizi sağlıklı turalım, dengeli olalım. Zaten bütün amaç da bu değil mi? Sinir sistemi dengede olan bir kişi olabilmek. İşte bunu derken bu 3 sistemin işleyisinden bahsediyoruz anatomik olarak.
Nefes neden bizi sakinleştiriyor, stres seviyesini azaltıyor sorumun cevabını bu yazımda vermiş oldum: Vagus siniri üzerindeki iyileştirici, aktive edici etkisi nedeniyle Nefesimiz beynimizle bedenimiz arasında bir geçiş portalı, bir köprü gibi. Nesefi kullanarak Sempatik sinir sisteminin zararlı etkilerinden kurtulabiliyoruz. Eğer sempatik sistemimizi gereksiz yere endişelenerek, üzülerek, sinirlenerek, öfkelenerek devreye sokmuşsak, nefes egzersizleri ile onu susturmak yani sakinleşmek mümkün olabiliyor. Burada hedef gereksiz yere stres tepkilerimizi yavaşlatmak ve stres tepkimizi iyileştirmek. Nefes meditasyonu bunu yapabilen, bizim doğumumuzdan ölümümüze kadar her an bizimle olan, yaşam kaynağımız. Bizi daha iyi bir biz yapacak, dönüştürecek kaynağımız olan nefesimizi ben bu anlamda uzun süredir kullanmadığımı yeni farkediyorum. Ama zararın neresinden dönersem kardır, değil mi? Ben nefes meditasyonlarına başladım artık. Bu konuda başka yazılar yazacağıma eminim, beni Instagramdan da takip ederseniz sevinirim.
Sevgiler, Burak
https://www.instagram.com/burakakalincoaching/